Creatief denken is een ‘must’ als je bezig bent met communicatie. Een goed idee kan je zo invallen, maar soms is er wat meer voor nodig. Verder zoeken buiten je comfortzone bijvoorbeeld, en denken ‘met een bochtje’. Hoe dat werkt, liet Mark Vandael van het Vlaamse Centrum voor de Ontwikkeling van het Creatief Denken (COCD) leden van Tekstnet zien en ervaren bij een middagvullende workshop.
Door buiten het gewone te komen, krijg je buitengewone dingen. Zo kwam Hergé al in 1954 tot het Kuifje-album ‘Mannen op de maan’. En heeft Disney tekensfilms gemaakt die een goed beeld geven van hoe onze steden er in de toekomst uit gaan zien.
Niet alle ideeën zijn even realistisch. Effectief creatief is een idee dat origineel is én nieuw én nuttig (toepasbaar). Maar waarschuwt Mark: gooi niet meteen iets weg als het niet kan en wapen je tegen de eis dat iets haalbaar moet zijn. Vertrek vanuit de verbeeldingskracht. Je schept mogelijkheden als je vragen stelt als als:
Stel dat het zou kunnen, wat kun je er dan mee?
Wat zou je het liefst hebben?
Wat zou ideaal zijn?
Hoe kunnen we…
Vijf fundamentele vaardigheden
Elk mens heeft creatieve vermogens en die kun je stimuleren. Hoe haal je je creatieve vaardigheden weer naar boven? Uit wetenschappelijk onderzoek kwamen vijf fundamentele creatieve vaardigheden naar boven:
1. Denken in alternatieven
Hoe zou het anders kunnen? Bedenk minstens 3 oplossingen: dan is er geen patstelling, maar kun je echt een keus maken.
2. Uitstel van oordeel
Niets smoort een idee zo in de kiem als een oordeel op voorhand. Vooral in een groep moet je zien te vermijden dat er meteen gezegd wordt ‘Ja maar…’ Zie de afbeelding met ‘idea killers’! Uitstel van oordeel is vooral moeilijk als het idee iets met jou te maken heeft (‘Bij mij is dat heel anders.’)
3. Waarnemen
Goed waarnemen is lastiger dan je denkt. Dat merkten we bij de opdracht om te kopiëren wat we zagen op de geprojecteerde afbeelding. Dat er twee keer ‘de’ stond in de zin ‘Parijs in de de lente’ had slechts één Tekstnetter gezien. Beroemd is ook het filmpje met basketballers waarbij er gorilla’s door het beeld lopen zonder dat dat opvalt als je bezig bent op de bal te letten. Een mooi voorbeeld geeft ook het experiment van dr. Richard Wiseman.
Ons brein beschermt ons tegen informatieoverload door continu info te filteren en te focussen. Daardoor missen we soms dingen, inclusief kansen. Het is dus de kunst gefocust bezig te zijn, maar ook de rest te blijven zien. Scherper waarnemen helpt patronen te herkennen en bewust te doorbreken. ‘Creativity is looking at the ordinary and seeing the extraordinary.’
4. Associatief denken
Speel flexibel met woorden en beelden, laat je daarbij leiden door je spontaniteit en denk dus niet na maar zeg meteen wat er in je opkomt! Oefen het bijvoorbeeld door een spelletje te doen met kinderen, waarbij je zegt waar een voorwerp of plaatje je aan doet denken. In een groep kun je een kettingassociatie doen: laat iemand een woord zeggen, zijn buurman of buurvrouw zegt het volgende woord et cetera.
5. Verbeeldingskracht
Stap over beperkingen heen door te denken ‘Stel dat…’
Van divergeren naar convergeren
Het creatief proces kent vier fasen. In de startfase gaat het erom de vraag helder te krijgen. Want hoe concreter en scherper geformuleerd je vraag, hoe concreter de antwoorden zullen zijn. In de divergerende fase schieten de ideeën vervolgens alle kanten op. De sky is daarbij the limit (uitstel van oordeel!). Eerst komen de spontane ideeën. Die kunnen aangevuld worden met technieken. Vervolgens is het zaak even rust te nemen, want daarna start de convergerende fase. Daarbij gaat het erom de meest beloftevolle of combinatie van beloftevolle ideeën te kiezen. De laatste fase is die van de implementatie. In deze fase kun je het idee implementeren en testen.
Oefeningen in inspiratie
Uiteraard was er veel aandacht voor tips om de inspiratie op gang te helpen bij het schrijven van een stuk. Voor iedereen kan iets anders werken. Veel mensen komen op een goed idee door iets totaal anders te gaan doen: denk aan het ‘Eureka’ van een badende Aristoteles. Niet voor niets zeggen we dat we ergens nog een nachtje over willen slapen. Ook fietsen of wandelen helpen om afstand te nemen en buiten de kaders te denken. Net als freewriting, waarbij je zonder na te denken schrijft wat er in je opkomt, sparren met iemand, een muziekje opzetten of kijken wat anderen doen.
Er zijn allerlei technieken die je in kunt zetten om te brainstormen met jezelf. Ik noem er een paar:
-De Q-bomb, voluit Question bomb
Stel meer dan 30 vragen over een onderwerp. Die kun je vervolgens gebruiken als verhaalstructuur of om een interessante invalshoek te vinden.
-21-en
Zet je ideeën op een kladblok en ga door tot 21 of zolang ‘hét idee’ er nog niet bij zit.
-Mindmapping
De bekende visuele techniek die je associatief vermogen stimuleert.
-‘Random stimulation’
Laat je inspireren door iets in de omgeving door de link te leggen met je onderwerp. Wat heeft een rozijn ermee te maken? Of de paus? Of sla de krant open en leg een link tussen jouw onderwerp en het eerste woord dat je leest. Door verband te leggen tussen dingen die niet met elkaar te maken hebben, kom je op nieuwe ideeën.
Ideeën selecteren
Verkeer je in de luxe situatie dat je te veel ideeën hebt en niet kunt kiezen? Ook daarvoor zijn trucs. Je kunt er bijvoorbeeld een ‘trio’ van maken: tegelijk werken aan drie verschillende ideeën. Dan merk je gauw genoeg bij welk idee je de meeste inspiratie hebt. Verder heeft COCD een selectietool ontwikkeld, de COCD-box, waarbij je originaliteit en realiseerbaarheid tegen elkaar afzet. Dat levert drie categorieën op: het laaghangend fruit zijn die ideeën die origineel zijn en ook nog makkelijk uitvoerbaar. Ideeën die erg origineel zijn én realiseerbaar hebben de wow-factor. De ideeën die erg origineel zijn maar niet-realiseerbaar hebben meer tijd nodig. Het zijn de ideeën van de toekomst, met een visionair karakter. Zoals Hergé met zijn album over mannen op de maan, in een tijd dat er nog nooit een mens op de maan was geweest.
Wil je info en tips blijven ontvangen van COCD? Via www.cocd.org kun je je abonneren op de nieuwsbrief of inschrijven voor de ‘creativitips’. Ook zie je daar welke trainingen ze geven en vind je er een webwinkel (www.creatiefdenkenonline.eu) met o.a. boeken en posters. Ben je lid van Tekstnet of Logeion? Houd dan de agenda in de gaten: in het najaar van 2015 komt er zo mogelijk een herhaling!
Vind je dit artikel interessant? Je kunt het delen!
